ĐÔI MẮT DỊU HIỀN

Tác giả: VŨ HẠNH

(Dựa theo sự tích Pháp nhãn của Ku-Na-La, một chuyện thần thoại Phật Giáo).

Am-Ka-Ru: Nhà vua

Xa-Da-Ti: Hoàng hậu

Ra-Na: Công chúa

Ku-Na-La: Chồng của Ra-Na

Gô-Ta: Nữ tỳ của Hoàng hậu

Căn phòng lộng lẫy của hoàng hậu Xa-Da-Ti. Khi mở màn, bà hoàng đang ngồi trang điểm cạnh một bàn kê góc phòng bên trái, trước tấm gương soi phủ bọc nhiễu điều. Cánh cửa bên phải vụt mở, nữ tỳ Gô-Ta hớt hải chạy vào…

Xa-Da-Ti: (vẫn nhìn trong gương) Ước gì ta có quyền lực để buộc thời gian của tuổi thanh xuân dừng lại trên vẻ mặt này. Tạo hóa thực chỉ là tên phá hoại, một tên phá hoại không hề mệt mỏi.

Gô-Ta: Lệnh bà! Lệnh bà!

Xa-Da-Ti: Việc gì? Sao trong giọng nói của ngươi nghe giảm nửa phần hơi thở mà ngươi thường quen dùng đến hằng ngày?

Gô-Ta: Hoàng-Đế ngài đang nổi trận lôi đình!

Xa-Da-Ti: Tại sao nhà ngươi lại nói với ta một chuyện điên rồ như vậy? Hoàng Đế ngài đang nổi trận lôi đình! Hoàng-Đế của ngươi bao giờ mà chẳng lên cơn thịnh nộ? Bao giờ mà người không quắc đôi tia mắt lửa để chực thiêu đốt mọi người? Bao giờ lại chẳng mở lời quát tháo, vung tay tàn sát lê dân? Ta đã quá quen những cơn phẫn nộ của người nên không chờ đợi những lời tâu báo chán chường như thế.

Gô-Ta: Cơn giận của ngài hôm nay không phải là một thói quen xảy đến thường ngày. Đây là một sự cuồng nộ chưa ai từng thấy nơi ngài. Hoàng Đế tức tốc cho gọi A-Đim, cận thần thân tín của ngài và đã ra lệnh chém đầu dưới bệ.

Xa-Da-Ti: Chém đầu A-Đim? Bao giờ?

Gô-Ta: Khi máu từ nơi thân thể A-Đim tuôn thành vòi lớn ố hoen cả một bục thềm thì kẻ hèn này vội chạy về đây.

Xa-Da-Ti: Giết chết A-Đim, một kẻ thân tín trọng thần! Vì lý do gì?

Gô-Ta: Kẻ nô-tì này làm sao biết rõ chủ tâm của bậc chí tôn? Chỉ nghe tiếng ngài truyền gọi đưa Ku-Na-La vào chốn nội phòng.

Xa-Da-Ti: Đưa Ku-Na-La vào chốn nội phòng? Nhà ngươi nhìn thấy gã chăng?

Gô-Ta: Thưa không, tôi phải trở về tâu báo vội vàng nên không nhìn thấy một ai ngoài ngài Hoàng-Đế, ngoài xác A-Đim và tên đao phủ mang lưỡi gươm dài.

Xa-Da-Ti: Ta tưởng gã Ku-Na-La đã chết lâu rồi. Mù lòa, đói khổ đi trong sa-mạc, làm sao mà nó có thể kéo lê sự sống cho đến ngày nay?

Gô-Ta: Nhưng còn Ra-Na, công chúa Ra-Na, người vợ chung thủy của chàng. Chính nàng đã dắt chồng mình vượt qua sa mạc, đã tìm nước suối, trái cây để cứu sống chàng.

Xa-Da-Ti: Làm sao mà có thể sống với kẻ tật nguyền?

Gô-Ta: Muôn tâu lệnh bà, những kẻ yêu nhau đâu có kể đến tật nguyền? Và chính hoạn nạn càng làm cho tấm chân tình sáng tỏ nhiều hơn.

Xa-Da-Ti: Ngươi hãy dẹp bớt những lời ngớ ngẩn của phường thuộc ha. Nếu ta biết rằng công chúa Ra-Na còn yêu quí nó khi nó không còn đôi mắt dịu hiền ngày trước, có lẽ ta đã giết con bé ấy để trừ hậu hoạn cho xong. Gô-Ta! Ngươi hãy dò xem vợ chồng của chúng ở đâu và truyền gọi gấp cho ta một tên vệ-sĩ!

Gô-Ta: Tuân lệnh (ra ngoài).

Xa-Da-Ti: (nhìn lại bóng mình trước gương) Những sự sơ sót tầm thường có thể gây nhiều hậu quả lớn lao! Nhưng vua giết chết A-Đim là đã trừ bớt cho ta một tên nhân chứng hiểm nghèo! Mới biết nóng nảy thực sự là điều dại dột mà cũng là điều may mắn cho ta! (Hoàng Đế lặng lẽ bước vào sau Xa-Da-Ti).

Am-Ka-Ru: May mắn cho ta!

Xa-Da-Ti: (giật mình, quay lại) Hoàng Thượng! (quỳ xuống) Đáng lẽ tôi phải nhìn thấy bóng ngài từ sớm trong chiếc gương kia.

Am-Ka-Ru: Kẻ nào chỉ bận ngắm mình đâu có thể thấy những người khác được!

Xa-Da-Ti: Cảm tạ ơn ngài bao giờ cũng đối với thiếp bằng sự tao nhã ôn hòa.

Am-Ka-Ru: Xa-Da-Ti, nàng hãy đứng lên! Nào đứng lên đi, cho ta nhìn rõ mặt nàng!

Xa-Da-Ti: (đứng dậy) Mặt thiếp bao giờ cũng hướng về ngài như loài hoa kia luôn luôn nhìn ánh mặt trời!

Am-Ka-Ru: Phải rồi, mặt nàng là khuôn mặt đẹp có đôi mắt sáng long lanh và một nụ cười tuyệt hảo.

Xa-Da-Ti: Xin ngài chớ quá ban khen khiến thiếp không sao nén được tấm lòng xúc động.

Am-Ka-Ru: Và cả người nàng là một vườn hoa tươi tốt có muôn hương sắc huy-hoàng.

Xa-Da-Ti: Thưa ngài, thần thiếp e không xứng với lời ngài ban tặng.

Am-Ka-Ru: Có lẽ… lời khen của ta không xứng với nàng! Quả có như thế! Vậy nàng muốn ta phải nói thế nào cho thỏa dạ nàng? Phải nói thế nào? Tại sao nàng lại lặng im chẳng trả lời ta? Hãy nói lên đi! Ta phải dùng những lời nào cho nàng vừa ý? Phải nói mặt nàng đẹp đẽ như màu nấm độc, mắt nàng sáng ngời như một lưỡi đao và nụ cười nàng tuyệt hảo vì chứa đầy ý gian tà? Cả người của nàng là một vườn hoa tươi tốt trong đó dưới mỗi lá cành đều có ẩn nấp một loài rắn dữ, dưới mỗi đài hoa cánh nhụy đều có chất chứa những giống sâu bọ hại người!

Xa-Da-Ti: Hoàng Đế! Thiếp biết rằng ngài quá chén rượu nồng nên không ngăn được những điều phiền muộn.

Am-Ka-Ru: Không có rượu nào khiến ta phải thấy bất bình ngoài những sự thực gớm ghiếc mà ta nhìn thấy ở trước mắt ta. Tất cả những vẻ trầm tĩnh của ta chỉ là trạng thái căm hờn dồn nén đến độ tột cùng. Nếu ta không cố khoác vào người ta một ít lạnh lùng có lẽ giờ đây nàng chỉ còn là một đống thịt vụn mà thôi. Ta cần xé xác của nàng! Ta phải băm vằm thân thể của nàng thành trăm ngàn mảnh mới hả dạ này!

Xa-Da-Ti: Ngài quá khoan dung đến nỗi không ngăn được sự bất bình khi nghe một kẻ ác tâm bày đặt những điều phỉ báng để toan hại kẻ hiền lương.

Am-Ka-Ru: Im đi! Nếu không, ta sẽ ném xác mày ra khỏi cửa sổ này cho mày thành miếng mồi ngon của bầy sấu đói dưới hồ thủy tạ! Ác-phụ! Mày còn cả gan gọi mày là kẻ hiền lương? Bất lương, vô lương, tàn bạo là mày! Trước một cái chết thảm khốc chờ mày ở trước cửa thành, mày còn muốn nói những gì thêm nữa?

Xa-Da-Ti: Người đã biết rõ sự thực về việc ta làm, ta không tiếc gì mà chẳng giúp người rõ thêm một sự thực khác: ta đã chán ghét lắm rồi cái nhìn thô bạo của người trải qua những năm tháng dài ở chốn hậu cung vắng vẻ và lạnh lùng này. Ta tưởng ngôi cao tước quí sẽ đem lại được cho ta một niềm hạnh phúc nhưng ta chỉ gặp nơi đây một sự lệ thuộc của kẻ tôi đòi ép xác trong vòng nghi lễ của chốn quyền môn.

Am-Ka-Ru: Và ngươi khoác lấy lòng lang dạ thú của kẻ ngoại tình?

Xa-Da-Ti: Ta đã trải chịu những cơn cuồng nộ của người bao giờ cũng chĩa cặp mắt đàn áp chỉ chực vùi ta xuống dưới vũng lầy tủi nhục. Ở đâu ta cũng chỉ bắt gặp những cái nhìn soi mói, lạnh lùng, cái nhìn khô khan, khắc nghiệt. Giữa một cuộc sống đầy những tia mắt tham ô, ích kỷ, gian trá, phỉnh lừa của những con người nhìn nhau như loài ác thú rình mồi, ngó nhau như bầy quỷ dữ đói khát, làm sao mà ta có thể chịu đựng tháng ngày cô độc nếu không phải hóa điên cuồng, ích kỷ, để được hòa hợp mà chịu đựng lấy cuộc đời?

Am-Ka-Ru: Miệng lưỡi của kẻ gian tà luôn luôn có đủ ngụy biện để che tội lỗi của mình! Chính vì bất mãn với ta mà ngươi tha thiết đến Ku-Na-La, chồng của Ra- Na, con gái của ta, và cũng có thể xem như con gái của ngươi?

Xa-Da-Ti: Vì Ku-Na-La có hai con mắt dịu hiền mà ta nhìn thấy một buổi sáng trời trong khi ta tưởng kiệt sức ở giữa cuộc đời đã ngột ngạt này. Chính cặp mắt ấy chiếu tỏ một sức chở che vô lượng, ban bố một niềm trìu mến hải hà. Đó là cặp mắt mà trọn đời ta khao khát, mà ta đợi chờ, và ta đã gặp.

Am-Ka-Ru: Cho nên ngươi đã khoét đôi mắt ấy để ném cho loài diều quạ mang đi?

Xa-Da-Ti: Những kẻ ngu muội làm trái ý ta phải chịu xứng đáng những điều trừng phạt. Dù sao, ta cũng là một bà hoàng trong tay có đủ uy quyền.

Am-Ka-Ru: Nhưng đó là thứ uy quyền của loài ác quỷ! Và Ku-Na-La, kẻ có đôi mắt dịu hiền không thể đem trao đôi mắt cho kẻ vô lương chỉ có cái nhìn vẩn đục bao nhiêu ham muốn tối tăm. Cái nhìn của ngươi với những tà tâm, tà ý làm sao có thể cảm thông với một đôi mắt luôn luôn tìm trên muôn vật những nguồn chân lý cao siêu! Và ngươi đã khoét mắt người để thỏa tấm lòng tư kỷ bất bình bằng cách mượn tên hầu cận A-Đim mạo nhận giấy tờ ấn-tín của ta! Ngươi đã bỏ kẻ mù lòa ở nơi sa mạc để đày ải người không chiều theo cái bản năng hèn hạ của ngươi! Một sự ngẫu nhiên trong chuyến tuần du ven miền sa mạc khiến ta bắt gặp trên đường hai kẻ ăn mày rách rưới nép trong một đám cỏ gai khi thấy ngựa vua rảo bước đến gần. Con gái của ta lầm tưởng rằng ta bách hại chồng nó vì một tư thù. Ta những ngạc nhiên vì sự biến mất vợ chồng của nó khỏi chốn kinh thành, bây giờ bỗng bắt gặp nó tồi tàn, đói rách, chắp tay van lạy xin ta tha mạng cho người chồng nó mà từ xưa nay ta vẫn yêu quí hết lòng. Ngươi hãy tưởng tượng sự bi thảm ấy do chính nhà ngươi gây ra, nhà ngươi, một kẻ đã quên hẳn cái nhiệm vụ làm vợ, làm mẹ của mình. Ác phụ! Dục vọng phát sinh tội lỗi, gây thành tội ác, ngày nay ngươi phải đem cái mạng sống tối tăm, ô nhục của ngươi làm một bù đền! Quân đâu! Truyền đem loài yêu quái này cho bầy ngựa dữ phân thây!

(Có tiếng quân dạ vang động bên ngoài và hai người lính xông vào bên Xa-Da-Ti. Nhưng thái tử Ku-Na-La, rách rưới, mù lòa, do nàng Ra-Na dìu dắt đã sờ soạng vào giữa phòng).

Xa-Da-Ti: Ku-Na-La!

Am-Ka-Ru: Ra-Na! Sao con đưa dắt chồng con đến giữa lúc này?

Ku-Na-La: (quì xuống) Muôn tâu hoàng thượng cho kẻ hèn này được nói vài lời ước nguyện.

Am-Ka-Ru: Con hãy nói đi. Dù hình phạt nào khủng khiếp để diệt trừ loài ác phụ ta cũng không chút ngại ngùng. Hãy bày tỏ hết những điều thỉnh nguyện. Nói đi!

Ku-Na-La: Con xin hoàng thượng…

Am-Ka-Ru: Ta sẽ chấp lời.

Ku-Na-La: Tha tội cho bà Hoàng Hậu.

Am-Ka-Ru: Tha tội? Ta có nghe rõ lời ngươi vừa nói đấy không?

Ku-Na-La: Thưa ngài, ngài đã nghe rõ lời con thỉnh nguyện với ngài.

Am-Ka-Ru: Tha tội cho con ác phụ? Cho kẻ đã làm cho con u-tối tật nguyền?

Ku-Na-La: Thưa ngài, người đàn bà ấy đã giúp cho con thấy được một thứ chân lý nhiệm mầu!

Am-Ka-Ru: Ta không hiểu hết ý nghĩa của lời con nói.

Ku-Na-La: Thưa ngài, chúng sinh ai cũng có đôi mắt sáng nhìn lên muôn vật, và bám vào cái sắc giới bên ngoài để tìm sự thực. Nhưng cái hiện tượng mà ta nhìn thấy hằng ngày nhiều lúc chỉ là ảo tưởng cho ta những ý sai lạc mơ hồ về cái bản chất bên trong. Ngài xem chiếc gậy cắm vào lòng nước trông như lìa gãy làm hai, nhưng trên thực tế nó là một khúc vẹn toàn! Nụ cười ở trên đôi môi có thể che giấu trăm ngàn đau khổ dồn trong thớ ruột não nề và vẻ tươi đẹp đủ màu của chiếc nấm rừng khoe sắc có thể chứa toàn độc dược.

Am-Ka-Ru: Hiện tượng bên ngoài không phải nhất thiết đi đôi với cái bản chất bên trong, đó là nguyên nhân của bao lầm lạc thông thường. Ta hiểu lời con muốn nói, và kẻ tàn hại con đây là một minh chứng hiển nhiên của điều con mới dãi bày.

Ku-Na-La: Thưa ngài, từ trước đến nay đôi mắt của con cứ mãi bám vào hiện tượng, đảo một cái nhìn bao quát lên trên sự vật bên ngoài. Màu của trời xanh, cát trắng, sắc của cung điện nguy nga, áo tía đai vàng, cười ngà miệng ngọc, bao nhiêu hoa mỹ xinh tươi đã khiến cho con không ngớt say tìm. Và vẻ u ám của nỗi buồn, nét lạnh lùng của suy tưởng, bao cảnh nhọc nhằn trong giọt mồ hôi, bao nét bi thảm ở trong chịu đựng đã khiến cho con sợ hãi chối từ. Cặp mắt dịu hiền quyến rũ của con từ trước chỉ là cặp mắt khoan dung của lòng hời hợt, lững lờ trôi trên sự việc trăm muôn, bị cái hiện tượng bên ngoài huyễn hoặc để mua một ít yên vui giả tưởng trên đời, đâu có gắn bó vào lòng sự vật, hiểu cái bề sâu thăm thẳm của lẽ nhân sinh? Nhưng thưa ngài, từ khi cặp mắt bên ngoài bị ném bỏ rồi con bỗng bàng hoàng bắt gặp đôi mắt bên trong, sớm giã từ được cái nhìn chiều rộng để mà dõi theo cái nhìn hun hút chiều sâu. Muôn vật không hiện lên vẻ chặp chờn của màu hiện tượng mà mỗi suy tư bắt gặp sức nặng phi thường nằm trong bản chất tròn nguyên. Con đã tự thấy được mình, thấy rõ được người, hiểu cái xoay vần trời đất, biết cái phức tạp trăm muôn. Từ đấy, ánh sáng bất diệt của một ngôi sao chân lý chiếu tỏa hồn con những vẻ huy hoàng.

Ra-Na: Muôn tâu thánh thượng, những lời chồng con vừa nói toàn là sự thực. Chàng đã tìm thấy được niềm hoan lạc vô biên, đã vượt thoát được cái vẻ giả dối hời hợt bên ngoài chỉ có giá trị nhất thời để đi vào trong bản chất thực thà vĩnh cửu. Gian khổ, hiểm nghèo, chúng con không hề khiếp sợ, bởi chúng con đang tìm về chân lý nhiệm mầu không phải ở nơi đài các xa hoa chỉ mượn lớp son lừa đảo để che tủi nhục dạn dày. Chúng con không còn mang lấy tấm lòng oán hận đối với con người đã giúp chúng con nhìn thấy được cái chiều sâu thật là vắng vẻ ở trong đôi mắt thế nhân!

Am-Ka-Ru: Kẻ khoét mắt người không phải là vì thiện ý, đừng đem khoan dung thay thế cho sự nghiêm trừng!

Ku-Na-La: Thưa ngài, những điều mà con khao khát kiếm tìm trong biết bao năm bây giờ con đã bắt gặp. Trong sự mưu hại, kẻ ấy vô tình giúp đỡ, trong sự trả thù, kẻ ấy vô-ý ban ơn.

Am-Ka-Ru: Nhưng trọn cuộc đời, mãi mãi con phải có người dẫn dắt mới vượt qua bao chướng ngại hiểm-nghèo. Muốn tìm bản chất làm sao chúng ta có thể chối từ hiện tượng, dẫu rằng hiện tượng có thể phỉnh lừa? Không nhìn rõ cái bề ngoài, làm sao mà thấu đạt hết bề trong? Ta chỉ ngại rằng con có thể tìm chân lý nhưng chân lý ấy thuộc về quá khứ, và rồi từ đây, mãi mãi về sau, không còn hiện tượng để giúp soi tìm, con đành phải chịu thiệt thòi.

Ku-Na-La: Không có một sự thực nào tìm đến mà không đánh đổi bằng những khổ công và những hy sinh. Nhưng thưa ngài, chân-lý không thể đạt đến viên-mãn một sớm một chiều nào đó, mà còn cả một con đường chiến đấu dài dặc gian nan. Giờ đây ánh sáng đã lóe lên rồi trên những bước đường đã trải, bấy nhiêu tưởng cũng đủ rồi để giúp sức vào cho kẻ đi sau. Làm sao một chiếc cá nhân bé mọn có thể tự hào hiểu hết cuộc đời rộng rãi mà nó thực ra chỉ là bộ phận nhỏ nhoi, vô nghĩa dường nào! Tham vọng, dù là tham vọng đi tìm chân lý, phải chăng cũng là một sự lỗi lầm? (sờ sọang đi về phía Xa-Da-Ti) Thưa bà, tôi muốn cảm tạ ơn bà đã giúp cho tôi thoát khỏi cái nhìn hời hợt về đời để tìm đến nguồn sâu thẳm của lòng sự vật. Thế nhân tự mãn dễ dàng quá đỗi về đôi mắt nhìn nông cạn của mình và tự chuốc lấy khổ đau bằng những ảo tưởng chập chờn trước mắt. Nhưng khi tìm về bản chất, đi vào sự thực, con người bắt gặp được hết vẻ đẹp huy hoàng của cả cuộc đời và sức lớn mạnh vô cùng của cái vũ trụ bao la trong sự vận chuyển nhiệm màu kỳ ảo. Bà trông đôi mắt tôi đây (Xa-Da-Ti hoảng hốt lùi dần vào trong, chăm chắm nhìn vào khuôn mặt hốc hác tiều tụy của Ku-Na-La) đôi mắt của tôi không còn nhìn thấy bề ngoài quyến rũ của bà và vẻ phấn son của nó, nhưng tôi thấy được những gì làm nên cốt tính của bà, thấy được bao nhiêu biến đổi âm thầm lặng lẽ bên trong của ý tồn vong tiêu trưởng đời đời và những phản ứng bất thường hợp lý của một nhân sinh (Xa-Da-Ti ôm mặt chạy vào sau bức màn hoa rũ xuống cuối phòng. Ku-Na-La vẫn nhìn về trước). Có gì tồn tại ngoài những khoảnh khắc vô thường, nếu không là lẽ tòan chân bất diệt về một ý sống miên man xoay chuyển theo vòng tăng tiến không hề ngừng nghỉ? Thưa bà…

Am-Ka-Ru: Thôi được, ta y theo lời thỉnh nguyện của con và tha thứ cho kẻ ác.

Ku-Na-La: Con xin cảm tạ ơn ngài (có tiếng kêu rú rất thanh ở một gian phòng bên cạnh). Một tiếng kêu la tuyệt vọng?

Ra-Na: Trời ơi! Tiếng kêu thét của nữ-hoàng!

Am-Ka-Ru: (tiến lại góc phòng, vén rèm nhìn thoáng vào trong thấy xác nữ hoàng lơ lửng từ dây thòng lọng). Kẻ ác, dầu được buông tha cũng phải tìm lấy con đường quyết định cho mình.

Ku-Na-La: (đưa tay sờ soạng nắm lấy cánh tay công chúa Ra-Na). Này hỡi Ra-Na! Con người tự chuốc lấy nghiệp của mình trong vòng nhân quả vô hồi vô hạn.

Am-Ka-Ru: Nhưng con nên nhớ điều này: một sự khoan dung rộng rãi cũng dễ biến thành một sự trừng phạt xót xa!

(Rèm buông mạnh xuống như hạ một lời phán quyết).

5 – 1964
Ngày Phật Đản